Ένα βασικό μοτίβο στις συνωμοσιολογίες, από τις πιο μετριοπαθείς ως τις πιο ακραίες, είναι η έλλειψη σφαιρικής και συγκριτικής παρατήρησης, γεγονός που σημαίνει ότι οι αναγνώσεις της πραγματικότητας τείνουν να  είναι είτε μονοδιάστατες είτε απόλυτα μανιχαϊστικές. Αυτό οφείλεται κατά βάση στην θεώρηση του κόσμου ως ένα κλειστό σύστημα μέσα στο οποίο υπάρχουν λιγότερο ή περισσότερο σκιώδης κέντρα που καθορίζουν τις τύχες της παγκόσμιας κοινότητας. Ανάλογα την πολιτική καταγωγή κάθε συνωμοσιολογίας αλλάζουν και τα εκάστοτε σκιώδη κέντρα, που μπορεί να είναι Μασόνοι, Εβραίοι, κομμούνια ο Μπιλ Γκέιτς ή εσχάτως, στα πλαίσια των ριζοσπαστικών -από τα αριστερά- συνωμοσιολογιών- τα λόμπι των φαρμακοβιομηχανιών/επιστημόνων/γιατρών.

Κοινό στοιχείο ωστόσο  σε όλες τις περιπτώσεις είναι αυτό που προσδιορίσαμε στην αρχή: η ανάγνωση του κόσμου ως ένα  αυστηρά κλειστό σύστημα μέσα στο οποίο είναι δυνατό να προωθηθούν, σε παγκόσμια κλίμακα, τα συμφέροντα ενός συγκεκριμένου κέντρου. Για αυτό και οι συνωμοσιολογίες αγαπούν πολύ φρασεολογία που μιλάει για  παγκόσμια διακυβέρνηση, Νέα Τάξη πραγμάτων  και γενικώς αόριστα μεγάλες αφηγήσεις.

Ένα άλλο κοινό μοτίβο των συνωμοσιολογιών είναι η επιμονή στην αρχική εκδοχή ενός σεναρίου ακόμα και όταν δεν μπορεί να συμβαδίσει με μια απλή συνάρτηση κόστους- οφέλους. Είναι δυνατόν να επιμένουν ότι το εκάστοτε υποτιθέμενο σκοτεινό κέντρο αποφάσεων που καθορίζει τις τύχες μας επωφελείται από μια κατάσταση, ακόμα κι όταν όλα δείχνουν ζημία προς πάσα κατεύθυνση.

Στην περίπτωση της πανδημίας του covid-19 έχουν ακουστεί πολλά τραγελαφικά και όλα διαθέτουν τα ως άνω χαρακτηριστικά. Ωστόσο ας σταθούμε στην επιχειρηματολογία που μας έρχεται με  ψαγμένη και ριζοσπαστική προβιά. Σύμφωνα με αυτήν λοιπόν, η  ασθένεια covid-19 είτε δεν υπάρχει, είτε υπάρχει αλλά δεν είναι τόσο επικίνδυνη και θανατηφόρα όσο λένε (το σκοτεινό κέντρο εδώ είναι οι επιστήμονες).

Οι επιστήμονες λοιπόν αποτελούν την εμπροσθοφυλακή μιας παγκόσμιας βιοπολιτικής δικτατορίας- πίσω από την οποία κρύβεται μια διεθνής φαρμακοβιομηχανιών που ελέγχουν ή συνεργάζονται με τα κράτη- η οποία με πρόσχημα μια δήθεν θανατηφόρα ασθένεια εφαρμόζει ακραία μέτρα κοινωνικού ελέγχου και καταστολής, υπερβάλλει για τις συνέπειες του ιού με αποτέλεσμα να τρομοκρατεί τον κόσμο και να τον πείθει να αυτοπεριορίζεται.

Όφελος  από αυτήν τη διαδικασία υποτίθεται είναι τόσο η εξοικείωση  των πληθυσμών με πρακτικές ακραίου και δυστοπικού κοινωνικού ελέγχου αλλά και η εξασφάλιση υπέρογκων κερδών από το υπερκοστολόγημένο εμβόλιο που θα κυκλοφορήσει όταν ο κόσμος είναι αρκετά πανικοβλημένος για να το αγοράσει.

Για ποιο λόγο όλα αυτά είναι απλώς στη σφαίρα μιας ακόμη συνωμοσιολογίας;

Για αρχή ο κόσμος μας δεν είναι μονοδιάστατος. Το διεθνές σύστημα είναι πολυπολικό και πολυκεντρικό. Δεν υφίσταται σε κανένα επίπεδο κάποιο μυστικό ή φανερό παγκόσμιο κέντρο αποφάσεων με ενιαία γραμμή. Σε κανένα ζήτημα. Πολλαπλά συμφέροντα, είτε εθνικά είτε συμφέροντα ιδιωτικών κεφαλαίων, παρουσιάζουν πολλαπλές αντιφάσεις με  διαφορετικές στάσεις και αντιμετωπίσεις σε πλειάδα ζητημάτων, ακόμα και σε αυτά που θεωρητικά έχουν υπάρξει πολυμερείς συμφωνίες, όπως στο ζήτημα του σεβασμού ανθρωπίνων δικαιωμάτων, στο ζήτημα μη επέμβασης στα εσωτερικά άλλης χώρας ή και σε αυτό της καταπολέμησης της τρομοκρατίας, για να πούμε κάποια πολύ κραυγαλέα παραδείγματα.

Σε αυτά λοιπόν, όπως και σε οποιοδήποτε άλλο ζήτημα, δεν υφίσταται συνεπής κοινή γραμμή, παρά τις όποιες κατά καιρούς δεσμεύσεις, αλλά μια αλα καρτ σύμπλευση που ανά πάσα στιγμή μπορεί να ανατραπεί. Το σύστημα του κόσμου μας  είναι ανοικτό και επομένως μπορούν να προκύψουν πολλές μεταβλητές ανά πάσα στιγμή, που αλλάζουν τα δεδομένα και επανακαθορίζουν τη στάση μικρών αλλά και μεγάλων δυνάμεων σε αυτόν.

Δεύτερον η  διαχείριση της πανδημίας του covid-19 σε παγκόσμιο επίπεδο, βρίσκει τη διεθνή κοινωνία της εποχής μας σε μια θέση υπεράσπισης των βασικών ανθρώπινων αγαθών όπως η ζωή και η  ελευθερία. Αυτός ο παράγοντας δεν υπήρχε στον βαθμό στην προηγούμενη μεγάλη πανδημία της ισπανικής γρίπης το 1918-1919. Αυτό συνεπάγεται ότι λιγότερο ή περισσότερο τα κράτη, τουλάχιστον αυτά που θέλουν να εμφανίζονται ως πολιτισμένα στο διεθνές σύστημα, είναι αναγκασμένα να δείξουν ότι δεν είναι τελείως γιόλο και ότι νοιάζονται, έστω και προσχηματικά. Αυτό συνεπάγεται κάποιας μορφής μέτρων.

Μια συγκριτική εξέταση των δεδομένων δείχνει ότι η λήψη μέτρων σε παγκόσμια κλίμακα δεν ήταν ενιαία ούτε υπάκουε σε μια στάνταρ λογική. Αλλού τα μέτρα περιορισμού της καμπύλης  εξάπλωσης του ιού, ήταν περισσότερο αυστηρά και οριζόντια, αλλού λιγότερο, και αλλού δεν υπήρξαν καν  ή καθυστέρησαν πολύ. Ενδεικτικά τόσο η Μ. Βρετανία όσο και οι ΗΠΑ καθυστέρησαν να προβούν σε οριζόντια μέτρα κάτι στο οποίο εξαναγκάστηκαν κατόπιν πολιτικού κόστους και εφόσον το Εθνικό σύστημα υγείας τους κατέρρεε και οι νεκροί αυξάνονταν δραματικά. Η Σουηδία δεν προέβη ποτέ σε οριζόντια  μέτρα στο βαθμό που το έκαναν άλλες χώρες επιλέγοντας, παρά τις όποιες κοινωνικές πιέσεις, να επιμείνει σε λογική ανοσίας αγέλης.

Επίσης η διαχείριση της πανδημίας με όρους εξαίρεσης απέναντι σε ευάλωτες ομάδες πληθυσμού είχε ως αποτέλεσμα το ξέσπασμα εξεγέρσεων και ταραχών σε πολλές φυλακές ανά τον κόσμο με μαζικές αποδράσεις και αιματηρές κατασταλτικές επεμβάσεις. Σύντομα πολλές χώρες αναγκάστηκαν να προβούν σε μέτρα αποσυμφόρησης φυλακών και κέντρων κράτησης ενώ υπήρξαν και οδηγίες από πολλούς διεθνείς οργανισμούς προς αυτήν την κατεύθυνση.

Οι παρενέργειες της πανδημίας επηρέασαν ωστόσο και το γεωπολιτικό πεδίο σε μεγάλο βαθμό. Τα οριζόντια μέτρα, δηλαδή τα γενικά lock down, γονάτισαν διάφορες εθνικές οικονομίες ειδικά τις πιο ευαίσθητες, όπως αυτές του ευρωπαϊκού νότου. Ένα δεύτερο κύμα ευροσκεπτικισμού  άρχισε να επικρατεί στον αέρα ειδικά όσο οι διαπραγματεύσεις για την ύπαρξη κοινού ευρωπαϊκού  μηχανισμού στήριξης σκόνταφτε πάνω στις αντιρρήσεις του μπλοκ του ευρωπαϊκού βορρά.

Με το θρίλερ των διαπραγματεύσεων εν εξελίξει, δεν ήταν λίγες οι φωνές αναλυτών που έβλεπαν το κενό της οικονομικής στήριξης να σπεύδει να το καλύπτει η Κίνα αλλάζοντας τις γεωπολιτικές ισορροπίες με ένα κινεζικό σχέδιο Μάρσαλ, σενάριο που σίγουρα δεν πέρασε απαρατήρητο στα eurogroups που τελικά κατέληξαν σε κάποιο σχέδιο παροχής οικονομικής βοήθειας που θα συνοδεύεται από αντίστοιχα προγράμματα δημοσιονομικής πολιτικής ανά βοηθούμενη χώρα.

Την ώρα που συνέβαιναν αυτά, χώρες του λατινοαμερικανικού σοσιαλιστικού μπλοκ (Βενεζουέλα, Κούβα),βγαίνουν στο προσκήνιο σε μια πρωτοφανή επίδειξη ηθικού πλεονεκτήματος , στέλνοντας αποστολές ιατρικού προσωπικού για να βοηθήσουν χώρες με υπό κατάρρευση εθνικό σύστημα υγείας (Ιταλία) ,έχοντας τηρήσει προηγουμένως αποτελεσματικά μέτρα ελέγχου της καμπύλης του ιού στο δικό τους εσωτερικό.

Παράλληλα με όλα αυτά ένας βιομηχανικός πόλεμος κατασκοπίας εξελίσσεται μεταξύ διάφορων επιστημονικών επιτελείων που έχουν επιδοθεί σε έναν αγώνα δρόμου για την παρασκευή εμβολίου για τον κορονοϊό, με διάφορα επεισόδια να απασχολούν τελικά την κοινή γνώμη, όπως η καταγγελία της ερευνητικής ομάδας της Οξφόρδης για την κλοπή αρχείων τους από ρώσους χάκερς.

Συνέχεια σε αυτό που φαίνεται πως αποτελεί κούρσα του εμβολίου, θα είναι η εξαγγελία της Ρωσίας το καλοκαίρι για Παρασκευή εμβολίου το οποίο φέρεται να δοκίμασε η  ίδια η κόρη του Προέδρου με γερμανούς επιστημονικούς παράγοντες να εκφράζουν δυσπιστία σε σχέση με τα επιστημονικά στάνταρ παρασκευής και την αποτελεσματικότητα του.

Μέχρι σήμερα το εμβόλιο κυκλοφορεί κανονικά στην ρωσική αγορά αλλά το δυτικό μπλοκ συμπεριφέρεται σαν να μην υπάρχει. Είναι δεδομένο λοιπόν ότι και τα συμφέροντα που διαφαίνονται από την κυκλοφορία του όποιου εμβολίου, σίγουρα δεν είναι ενιαία.

Το τελευταίο όμως και σημαντικότερο είναι η οικονομική ζημιά που έχει συντελεστεί σε πολλά διαφορετικά πεδία της παγκόσμιας οικονομίας. Η αγορά του τουρισμού σε παγκόσμιο επίπεδο για παράδειγμα  έχει υποστεί τρομακτική απώλεια κερδών. Αεροπορικές και ακτοπλοϊκές εταιρίες σε ολόκληρο τον κόσμο αντιμετωπίζουν μια αστρονομική πτωτική τάση κερδών. Για να μη μιλήσουμε για ξενοδοχειακές μονάδες και όλες τις αντίστοιχες κερδοφόρες δραστηριότητες που σχετίζονται με τουρισμό αλλά και τη προβλεπόμενη στους δείκτες ενίσχυση της εμπορικής αγοράς από τις τουριστικές ροές.  Κανένα εμβόλιο δε θα φέρει πίσω αυτά τα  χαμένα κέρδη.

Από την άλλη χώρες, όπως η Ελλάδα,  των οποίων η οικονομία εξαρτάται σχεδόν αποκλειστικά από τον τουρισμό, τη διασκέδαση, τη ψυχαγωγία αλλά και την εστίαση, πραγματικά βόγκηξαν την περίοδο του lock down και της παράτασης των οριζόντιων μέτρων στην αγορά. Με το δεδομένο ότι η Ελλάδα δεν ανήκει καν σε εκείνες τις χώρες που ανταγωνίζονται για να λανσάρουν εμβόλιο στην αγορά, δεν προκύπτει από πουθενά ότι υφίσταται κάποιο σκοτεινό μυστικό σχέδιο-  μέρος του οποίου να είναι- που να την ωφελεί οπουδήποτε ώστε να εφαρμόζει γενικό lock down, μόνο και μόνο για να υποβάλει σώματα σε βιοπολιτική πειθάρχηση.

Το γεγονός   ότι μπορεί να υπήρχαν προβλέψεις για  νέα παγκόσμια οικονομική κρίση που έτσι κι αλλιώς θα οδηγούσε σε αυταρχικές πολιτικές και δημοσιονομικά μέτρα δεν συνηγορεί υπέρ μιας παγκόσμιας τεχνο-συνωμοσίας που με αφορμή μια πανδημία θα έκανε ακόμα χειρότερα τα πράγματα επιταχύνοντας την κατηφόρα και πολλαπλασιάζοντας εκθετικά το κόστος της κρίσης. Γιατί και με ποια λογική θα συνέφερε κάτι τέτοιο οποιοδήποτε κράτος και οποιοδήποτε ιδιωτικό μπλοκ συμφερόντων;

Το γεγονός ότι σε πολλές χώρες επίσης υπάρχει ήδη μέτωπο εσωτερικής αποσταθεροποίησης και πολλές εστίες εξέγερσης επίσης δε συνηγορεί υπέρ του σεναρίου της παγκόσμιας τεχνο- συνωμοσίας. Από τη στιγμή που ένα κομμάτι του κόσμου είναι ήδη στις φλόγες της εξέγερσης γιατί να υπάρξει επένδυση σε μια πολιτική που θα αναδείξει ακόμα περισσότερο τις αντιφάσεις των νεοφιλελεύθερων πολιτικών, του παράλογου κρατικού αυταρχισμού, της απροκάλυπτης εξαίρεσης ολόκληρων πληθυσμών από τα υγειονομικά πρωτόκολλα, της περαιτέρω επιβάρυνσης στρωμάτων της μεσαίας τάξης και της περαιτέρω εξαθλίωσης των ήδη πιο οικονομικά αδύναμων; Δηλαδή τι είδους προληπτική στρατηγική αντι-εξέγερσης είναι να ρίχνεις βενζίνη στη φωτιά;

Προφανώς σε κάποιο κόσμο  είναι ελκυστική η ιδέα κάποιων επιστημονικών think tank που σαν άλλοι illuminati απεργάζονται μια παγκοσμίου κλίμακας τεχνο-δικτατορία, κρυμμένα ενδεχομένως σε κάποιες μυστικές εγκαταστάσεις με ευφάνταστες κωδικές ονομασίες, και ενδεχομένως αυτά τα σενάρια να ασκούν μια ηδονή ταυτόσημη με την ευχαρίστηση του να νιώθει κανείς Νοστράδαμος σε πιο ριζοσπαστική εκδοχή, αλλά η πραγματικότητα είναι αρκετά πιο πολύπλοκη, αρκετά πιο πολυδιάστατη και αρκετά πιο χαοτική ώστε να μπορούν να έχουν υπόσταση τέτοια σενάρια. Τέτοια σενάρια είναι ωραία στις ταινίες, είναι ωραία στις σειρές, αλλά το ίδιο και τα σενάρια με ζόμπι. Δεν σημαίνει ότι αυτά υπάρχουν στα αλήθεια.

Το παρακάτω κείμενο γράφτηκε επ΄αφορμής της επικαιρότητας στην οποία γνωστό reality show δέχτηκε σφοδρή πολεμική στα social media λόγω αναπαραγωγής κουλτούρας βιασμού.

“Αν στις προηγούμενες φάσεις της καπιταλιστικής ανάπτυξης, οι διάφορες μορφές της συνείδησης παράγονταν κατά μία ορισμένη έννοια αυθόρμητα, φυσικά, σαν το παθητικό αποτέλεσμα της παραγωγής εμπορευμάτων, σήμερα πια είναι ένα συνειδητό, σκοπούμενο προϊόν του κεφαλαίου, ακριβώς όπως κάθε άλλο προϊόν. Αποτελούν πλέον συνειδήσεις διαποτισμένες με την κουλτούρα της κατανάλωσης, την ιδεολογία του εμπορεύματος και την παγκόσμια γλώσσα του κεφαλαίου, η οποία είναι συνειδητά προσανατολισμένη στην αναπαραγωγή του. Επομένως, σήμερα, η ανάλυση του κοινωνικού σχηματισμού, της πραγματικής κυριαρχίας, πρέπει απαραίτητα, αντικειμενικά, να λάβει υπόψην της σα θεμελιώδη την έννοια της παραγωγής με την πλατιά σημασία., μ΄ άλλα λόγια την ενότητα: παραγωγή αντικειμένων-εμπορευμάτων/παραγωγή κατανάλωσης, αναγκών, συνειδήσης”

Renato Curcio- Alberto Franceschini, Σταγόνες Ήλιου στη Στοιχειωμένη Πόλη (1982), Εκδ. Επανοικειοποίηση 2007

Μέχρι και σήμερα κάπως  έχει υποτιμηθεί αρκετά η επίδραση της κουλτούρας που προωθούν από την πρώτη στιγμή  συγκεκριμένα τηλεοπτικά προϊόντα, όπως τα reality και τα talent shows.  Έχει υποτιμηθεί παράλληλα και ο ρόλος τους μέσα στα πλαίσια της πραγματικής κυριαρχίας που δε μπορεί να παραγνωρίσει την παραγωγή του τρίπτυχου κατανάλωση, ανάγκες, συνείδηση. Ασφαλώς και γίνονται αντιληπτά στο πλαίσιο αναπαραγωγής της κυρίαρχης ιδεολογίας αλλά από κει και ύστερα μάλλον υποτιμάται η δυναμική που αναπτύσσουν μέσα στο κοινωνικό γίγνεσθαι ως τμήματα του εργοστασίου παραγωγής συνείδησης ως εμπόρευμα πλέον.

Ξεκινώντας λοιπόν από  την εκπομπή εκείνη που αποτέλεσε πρωτοπορία στο χώρο τέτοιων reality shows (όπως έγιναν γνωστά στο κοινό), που δεν είναι άλλη από το Big Brother, μπορούμε να αρχίσουμε να σχηματίζουμε μια εικόνα της δυναμικής τους αλληλεπίδρασης μέσα στο κοινωνικό. Το Big Brother είναι ένα  προϊόν που απευθύνεται στο καταναλωτικό  κοινό. Τι προϊόν όμως είναι αυτό; Δεν είναι τίποτα άλλο από μια προσομοίωση των παρενεργειών  του εγκλεισμού και της πανοπτικής παρακολούθησης πάνω σε ανθρώπινα υποκείμενα.

Στην περίπτωση αυτή ο εγκλεισμός δεν προκύπτει ως αποτέλεσμα κάποιας τιμωρίας. Είναι εθελοντικός από υποκείμενα που θέλουν να αποτελέσουν κομμάτι της συγκεκριμένης προσομοίωσης και η πανοπτική επιτήρηση δεν αποσκοπεί στον έλεγχο και στην πειθάρχηση αλλά στο να μπορεί να  παρακολουθεί το κοινό τις καθημερινές παρενέργειες του εγκλεισμού σε μια σειρά ανθρώπινων πειραματόζωων. Σκοπός του πειράματος είναι να διαφανεί το πώς επηρεάζονται τα υποκείμενα  μένοντας έγκλειστα και απομονωμένα σε ένα συγκεκριμένο μέρος που μπορεί να είναι σπίτι, βίλα ή οτιδήποτε και πως διαμορφώνονται οι μεταξύ τους σχέσεις. Ποιες δυναμικές θα αναπτυχθούν μεταξύ των ανθρώπινων χαρακτήρων, πως θα καθοριστούν οι κλίκες, ποιες ανατροπές μπορούν να συμβούν μεταξύ των σχέσεων ανά πάσα στιγμή. Το περιβάλλον μάλιστα είναι όσο πιο ανταγωνιστικό μπορεί να γίνει ,δεδομένου ότι στην τελική το πείραμα αποτελεί ταυτόχρονα διαγωνισμό που θα χαρίσει τη νίκη και ένα μεγάλο χρηματικό έπαθλο  σε ένα από τα υποκείμενα, ενώ τα υπόλοιπα θα εκδιώχνονται-απελευθερώνονται προοδευτικά από το τόπο εγκλεισμού.

Χαρακτηριστικό είναι ότι η εκδίωξη-απελευθέρωση φέρει το στίγμα της αποτυχίας και της ήττας ενώ η παραμονή σε αυτό το χώρο επιτήρησης και εγκλεισμού μέχρι το τέλος αντιπροσωπεύει τον ιδεότυπο της επιτυχίας και της ικανότητας προσαρμογής σε αντίξοες συνθήκες. Μάλιστα το κοινό που παρακολουθεί το τι συμβαίνει μέσα στο σπίτι και πως επηρεάζονται οι έγκλειστοι σε αυτό έχει συμμετοχικό ρόλο καθώς μπορεί να συμμετέχει σε ψηφοφορίες για το ποια υποκείμενα μένουν ή φεύγουν από το παιγνίδι ανάλογα προς τα πού κυμαίνεται η συμπάθεια και η αντιπάθεια του. Μάλιστα τα κριτήρια συμμετοχής των επιλαχόντων είναι διαμορφωμένα έτσι ώστε τα διαγωνιζόμενα άτομα να προέρχονται υποτίθεται  αντιπροσωπευτικά, από διάφορα κοινωνικά target group, ώστε να επιτυγχάνεται μια δήθεν συμπεριληπτικότητα στο όλο πρότζεκτ και οι συμπάθειες/αντιπάθειες να κατανέμονται ανάλογα και με τις πραγματικές κοινωνικές δυναμικές εκτός παιγνιδιού. Έτσι και το show είναι σε θέση να ισχυρίζεται ότι πουλάει ωμό ρεαλισμό και το άτομο-νικητής υποτίθεται ότι αντανακλά το ποιοι ανθρώπινοι χαρακτήρες πληρούν τα κριτήρια της μέγιστης κοινωνικής αποδοχής.

Τώρα αν η παραπάνω περιγραφή ακούγεται ενδεχομένως πολύ δραματική και ίσως προκαλεί την εντύπωση ότι επιχειρεί να εκβιάσει μια αίσθηση περί δυστοπίας, τότε ας αναλογιστούμε την ονομασία του ίδιου του show. Το Big Brother ή Μεγάλος Αδερφός στα ελληνικά, αποτελεί μια ευθεία και ξεκάθαρη αναφορά σε ένα από τα πλέον δυστοπικά έργα της ξένης λογοτεχνίας το 1984, συγγραφής Τζορτζ Όργουελ. Στο συγκεκριμένο έργο περιγράφεται ένα εφιαλτικό και αποκρουστικό καθεστώς, απολύτως ολοκληρωτικό, το οποίο έχει τη δυνατότητα να παρακολουθεί διαρκώς τους πολίτες ακόμα και μέσα στο ίδιο τους το σπίτι καθιστώντας τους ουσιαστικά έγκλειστους και επιτηρούμενους διαρκείας. Μάλιστα προκειμένου να υπάρχει μια αίσθηση εγγύτητας στην όλη αυτή διαδικασία μόνιμη επωδός του καθεστώτος, η οποία υπάρχει παντού μέσα στο χώρο της μητρόπολης αλλά επίσης ανακοινώνεται και μεγαφωνικά είναι το διαβόητο “Ο Μεγάλος Αδερφός σε παρακολουθεί”. Από μόνοι τους λοιπόν οι συντελεστές και οι παραγωγοί του show φρόντισαν ώστε το πρότζεκτ να έχει ευθεία αναφορά στη δυστοπία που πραγματεύεται το έργο του Τζορτζ Όργουελ κάτι που δεν περιορίζεται μόνο στο όνομα της εκπομπής αλλά ακούγεται διαρκώς μέσα και από το τηλεοπτικό σποτ προώθησης που εν μέσω μουσικής ακούγεται επαναλαμβανόμενα το “Big Brother is watching you” ( Ο Μεγάλος Αδερφός σε παρακολουθεί).

Δεδομένου λοιπόν ότι το ίδιο show διεκδικεί να έχει μια ευθεία συσχέτιση με ένα από τα πιο δυστοπικά έργα της παγκόσμιας λογοτεχνίας και δεδομένου ότι θέλει το  ίδιο να αποπνέει μια αισθητική δυστοπίας, (ακόμα και το logo είναι ένα μεγάλο μάτι που φαινομενικά βλέπει τα πάντα) και φυσικά λαμβάνοντας υπόψη και τη συνολική ιδέα του πρότζεκτ, είναι σαφές τι είδους προϊόν αποτελεί εν τέλει το Big Brother στη διαδικασία παραγωγής συνείδησης.

Η όλη ιδέα ότι ο κόσμος, το καταναλωτικό κοινό θα ανταποκριθεί στη προσφορά ενός προϊόντος που προσομοιάζει το πώς οι συνθήκες απομόνωσης, εγκλεισμού και επιτήρησης επηρεάζουν τους ανθρώπους και τις μεταξύ  τους σχέσεις  και ενδεχομένως να θέλει και να συμμετέχει σε αυτό, ίσως να ήταν εξωφρενική το 1960, το 1970 και το 1980. Από τα τέλη του 1990 και μετά όμως είναι μια ιδέα που κατάφερε να πουλήσει και να αποφέρει εκατομμύρια στις αντίστοιχες παραγωγές, σε μια σειρά από χώρες φτάνοντας και στην Ελλάδα αρχές του 2000, για την ακρίβεια του 2001. Η ευρεία του αποδοχή από το κοινό του χάρισε μεγάλη επιτυχία ενώ κάθε κριτική για την ποιότητα ενός τέτοιου πρότζεκτ στιγματιζόταν ως εκδήλωση ενός στείρου και ελιτίστικου hating από κουρασέλες κουλτουριάρηδες, που μπορεί να κρυφοβλέπουν κιόλας το show.

Με το δεδομένο ότι το show είχε τόση επιτυχία που γεννήθηκαν πολλές διαφορετικές παραλλαγές του χωρίς να αλλάζει ο βασικός πυρήνας, με ανάλογη επιτυχία μάλιστα, γεννάται το εξής ερώτημα: τι σημαίνει για την ποιότητα της κοινωνικής συνείδησης ότι ο κόσμος θέλει να απολαμβάνει στους τηλεοπτικούς του δέκτες τέτοια «ψυχαγωγικά» προϊόντα, τι είναι αυτό που διεγείρει τους ανθρώπους στο να παρακολουθούν τέτοιου τύπου προσομοιώσεις, και εν τέλει πόσο δυστοπικό είναι αυτό από μόνο του;

Μέσα σε μια εικοσαπενταετία ο κόσμος πλέον δείχνει πως αυτό που απολαμβάνει περισσότερο από όλα είναι η προοπτική αλληλοφαγίας που γεννάται μέσα από τέτοιας ποιότητας ψυχαγωγικά προγράμματα. Το κοινό, ειδικά μετά από τόσα shows, έχει αποκτήσει πλέον την ανάγκη  να βλέπει ανθρώπους να βγάζουν το χειρότερο εαυτό τους, να στήνουν ίντριγκες, να ελίσσονται ο ένας εναντίον του αλλουνού.  Εκείνο όμως που φαίνεται να  τους αρέσει περισσότερο είναι να  βλέπει ανθρώπους να πέφτουν. Να πέφτουν μέχρι εκεί που δεν πάει. Να φτάνουν στο κατώτερο κομμάτι της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και του αυτό-εξευτελισμού και έτσι να αισθάνονται ανώτεροι, πιο πετυχημένοι και πιο ηθικοί οι ίδιοι.

Την ανάγκη αυτή λοιπόν ήρθαν να καλύψουν τα talent shows τα οποία αποτελούν διαφορετικού τύπου πρότζεκτς καθώς αναπαριστούν το πρότυπο εκπλήρωσης του αμερικάνικου ονείρου καθώς μέσα από μια μεγάλη δεξαμενή ανθρώπων που θα θελήσουν να προβάλουν το ταλέντο τους και να  κερδίσουν μια θέση σε αυτόν τον κόσμο που θα τους χαρίσει αναγνώριση, φήμη και λεφτά, προβλέπεται  να κερδίσει μόνο ένα άτομο. Η όλη φιλοσοφία αυτών των shows βασίζεται στην προβολή των ρεαλιστικών συστατικών της επιτυχίας σε αυτόν τον κόσμο: να έχεις ικανότητες, ταλέντο, ανταγωνιστικό πνεύμα και να σε συμπαθεί το κοινό. Το ξεδιάλεγμα των παιχτών γίνεται σε δοκιμαστικές οντισιόν στις οποίες προσέρχονται πολλά άτομα με το όνειρο της επιτυχίας τα οποία θα εξευτελιστούν, θα κανιβαλιστούν και θα λοιδορηθούν live  από μια αυστηρή κριτική επιτροπή, μέλη της οποίας είναι άτομα με κατοχυρωμένη επιτυχία, έκαστο  στο χώρο του.  Στη συνέχεια του show η κριτική επιτροπή, αλλά και το  κοινό που θα έχει τον τελευταίο λόγο, επιλέγουν ποιοι από την ομάδα των επιλαχόντων θα παραμένουν στο παιγνίδι και ποιοι θα φεύγουν μέχρι η διαδικασία να αναδείξει τον τελικό νικητή.

Μια όχι και πολύ διεξοδική μελέτη στα social αλλά και τα mainstream media μπορεί να δείξει ότι  περισσότερο σχολιασμό σηκώνουν εκείνα τα videos – που γίνονται και πιο viral- με άτομα που είτε καταλήγουν να αυτογελοιοποιούνται στις οντισιόν ή τα γελοιοποιεί η ίδια η κριτική επιτροπή, επειδή προφανώς είχαν το θράσος να πιστεύουν ότι μπορεί να επιτύχουν χωρίς να διαθέτουν τα απαιτούμενα στάνταρς. Πολλά από αυτά τα shows δίνουν πολύ μεγάλη έμφαση σε αυτό το στάδιο των δοκιμασιών ακριβώς γιατί αποτελεί ένα από τα βασικότερα σημεία κλειδιά της επιτυχίας τους. Το κοινό θέλει να δει το διασυρμό των ατόμων εκείνων που τόλμησαν να πιστέψουν ότι θα μπορούσαν να γίνουν διάσημα, πετυχημένα και πλούσια και έτσι ουσιαστικά στη συσκευασία αυτού του συγκεκριμένου προϊόντος εμπεριέχεται ο πλήρης  νομιμοποιημένος κοινωνικός κανιβαλισμός. Και τον κοινό τον αγοράζει, τον παρακολουθεί και διασκεδάζει με αυτόν. Μια ακόμα δυστοπική πτυχή του παρόντος που ζούμε.

Η μαζική προτίμηση του κοινού  στα δύο αυτά ψυχαγωγικά προϊόντα που έχουν τα χαρακτηριστικά που αναλύσαμε, αποδεικνύει πως η κυριαρχία νιώθει ελεύθερη να πουλήσει ως προϊόν στον κόσμο, κάποιες από τις πιο σκοτεινές πτυχές της, παρουσιάζοντας τις ως διασκέδαση και με αυτόν τον τρόπο καταλήγει να μεταμορφώνει την ίδια τη κοινωνική συναίνεση σε ένα προϊόν που το κοινό αγοράζει και καταναλώνει με μανία. Το αξιοσημείωτο σε αυτό είναι η αυτοπεποίθηση που διαπνέει ένα τέτοιο σύστημα αγοράς, αυτοπεποίθηση που οφείλεται στην κατοχυρωμένη εμπειρία πλέον της κυριαρχίας να μπορεί να κατασκευάζει και να πουλάει ακόμα και την ανάγκη του να δει το κοινό κάτι τέτοιο.

Η ηθική ποιότητα τώρα μιας κοινωνίας στην οποία αυτά τα προγράμματα προβάλλονται χωρίς να προκαλείται το κοινό αίσθημα, από μια κλίμακα 1-10 έστω κάπου στη μέση, είναι επίσης κάτι που δεν παύει να προβληματίζει για τη διαμορφωμένη κανονικότητα που βιώνουμε και το μέγεθος της δυστοπίας που είναι ήδη εδώ και δεν αποτελεί καρέ κάποιας πετυχημένης φουτουριστικής τηλεοπτικής παραγωγής μαζικής απήχησης. Αυτό από μόνο του εξηγεί πολλά.

Αυτά από μας,

Καληνύχτα και καλή τύχη